တၢ်ဃုထၢဒီးတၢ်အစၢပိာ်ထွဲထီၣ်အခံတဖၣ်
ဖဲ ၁၈၉၀ နံၣ်န့ၣ်, ပှၤမၤမုာ်သး လၢအဃုနၢ်ပၢၢ်ထိၣ်ဧိၤလံၣ်ဧိၤအဂ့ၢ် ယူၣ်ကၠ့ ရှ့းဖလ့(န) (Eugene Schieffelin) တဂၤ ပာ်လီၤအသးလၢ ကပျၢ်လီၤ ထိၣ် "စတၤလ့" (Starlings) အိၣ်ဟဲက့ၤစိာ်ဝဲလၢ ယူၤရပၤ ကီၢ်မိၢ်ပှၢ်, အဘ့ၣ် ၆၀ ဖဲ နယူယီး အဝ့ၢ်ခၢၣ်သးဖီကရၢၢ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် တၢ်ကဟဲစိာ်နုာ်တ့ၢ်ဝဲ ထိၣ်အကလုာ် အဂၤတဖၣ်အါစူအါဘျီလံဘၣ်ဆၣ်, ထိၣ်လၢ ရှ့းဖလ့(န) ပျၢ်လီၤတဖၣ်န့ၣ် အစၢဟဲအိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢ, ထိၣ် "စတၤလ့" ဖိတဖၣ် ဘှီထီၣ်အသွံ, ကွၢ်ထွဲအဖိတဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကွဲးနီၣ်ကွဲးဃါအီၤအဆိကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ. ခဲကနံၣ်အံၤ, ထိၣ်တဖၣ်အံၤ ယူၤဝ့ၤဝီၤဝဲဒၣ်လၢ အမဲရကၤ ကီၢ်မိၢ်ပှၢ်ဒီတဘ့ၣ်, ဒီးတၢ်တယာ်လၢ ထိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ကအိၣ်ဝဲ အဘ့ၣ် ၈၅ ကကွဲၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢအလီၤသးဘၣ်ဒိတမံၤန့ၣ် ထိၣ် "စတၤလ့" တဖၣ်အါထီၣ်ဂီၢ်ထီၣ်, ဒီးနီၢ်ဟးထီၣ်ကွံာ် လီၢ်ကဝီၤထိၣ်တဖၣ်, ရၤလီၤတၢ်ဆူးတၢ်ဆါဆူ ကျီၢ်ဧိၤပနၢ်ဧိၤတဖၣ်, ဒီးတၢ်တယာ်ဒွးဝဲဒၣ် တနံၣ်ဘၣ်တနံၣ်, ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ဟးဂူာ်ဟးဂီၤလၢ ဒီလၣ်အကကွဲၢ်…
ဖံဖံအမုၢ်နၤလၢခံကတၢၢ်
တၢ်လၢယဖံဖံ ညီနုၢ်မၤဝဲလၢ မုၢ်ဘူၣ်နံၤအနၤန့ၣ် အိၣ်ဝဲတမံၤန့ၣ်လီၤ. တချုးလဲၤနုာ်လီၤဆူ တၢ်မံလီၢ်ဒံးဘၣ်န့ၣ်, ရဲၣ်လီၤပာ် ဆ့ကူဆ့ကၤ,ဃုာ်ဒီးခီၣ်ဖံးရှူတဖၣ်, တိာ်ပာ်ဝဲ ဒ်သိးကလဲၤကူသိးဝဲဒၣ် ဖဲအလဲၤထီၣ်ဘါယွၤ လၢမုၢ်အိၣ်ဘှံးနံၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ယဖံလဲၤထီၣ်ဂီၤတၢ်ဘါထီဘိအဃိ, အဝဲအဲၣ်ဒိးအိၣ်ကတဲာ်ကတီၤပာ်အသးလၢ ကဂဲၤဆၢထၢၣ်လဲၤဝဲဒၣ်, လၢခံတဂီၤန့ၣ် ဒ်သိးဒီးတၢ်မၤယံာ်မၤနီၢ် အသုတအိၣ်ဝဲ နီတမံၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဖဲမုၢ်ဘူၣ်အမုၢ်နံၤတနၤန့ၣ်, ယဖံဘၣ်တၢ်ဆှၢအီၤဆူ တၢ်ဆါဟံၣ် သတူၢ်ကလာ်န့ၣ်လီၤ. လၢခံန့ၣ်, ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး ကိးက့ၤအီၤ, ဒီးလဲၤပူၤကွံာ်ဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲယဖုဟဲက့ၤလၢတၢ်ဆါဟံၣ်, ဒီးတုၤဆူဟံၣ်န့ၣ်ဒီး, ထံၣ်ဝဲဒၣ် ယဖံအကူအသိးတဖၣ် အိၣ်ရဲၣ်လီၤဃာ်အသးန့ၣ်လီၤ. ဖံဖံအိၣ်ကတဲာ်ကတီၤတ့ၢ်လံအသးလၢ ကလဲၤဆူတၢ်ဘါယွၤသရိာ်အဂီၢ်, ဒီးတကတီၢ်ဃီန့ၣ်ကထံၣ်လိာ် အသးဒီးကစၢ်ယွၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ယဖံအလုၢ်အလၢ်အံၤ ဒုးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်ယၤ တလးမူးပိာ်မုၣ်တဖၣ် အတၢ်ကူၣ်သ့, လၢပူဟ့ၣ်ဒိတယုၢ် ဖျါဖဲလံာ်မးသဲ ၂၅ အပူၤန့ၣ်လီၤ. ပူတယုၢ်အံၤအပူၤန့ၣ်, ကစၢ်ခရံာ်စံးဘၣ် အပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ် ဒ်သိးကအိၣ်ကတဲာ်ကတီၤအသးလၢ အတၢ်ဟဲက့ၤကဒါက့ၤတၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဆၢဖိ ၁၃ ပာ်ဖျါဝဲလၢ “ဆိးသီတက့ၢ်. အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, အနံၤအသီမ့ၢ်ဂ့ၤ, အနၣ်ရံၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, သုတသ့ၣ်ညါဘၣ်” န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, ပကဘၣ်မ့ၢ်…
တၢ်လုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ်လၢကစၢ်ခရံာ်ဟ့ၣ်
"မဲးခၢၣ် စပး" (Michael Sparks) လဲၤနုာ်လီၤဆူ ကျးတဖျၢၣ်လၢ ပှၤဆါတၢ်ဖိတၢ်လံၤ အလီၢ်လံၤတဖၣ် (a thrift store), ဒီးပှ့ၤန့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်သ့ၣ်နီၣ်အပနီၣ် ကီၢ်အမဲရကၤအလံာ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါတၢ်သဘျ့ (The US Declaration of Independence) အလံာ်ကွဲးဒိတဘ့ၣ် လၢစ့ ၂.၄၈ ဒီလၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢခံန့ၣ်, ဖဲအဝဲကွၢ်အလံာ်ကွဲးဒိအံၤ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးန့ၣ်ဒီး, အသးကလၢၢ်ဘၣ်ဝဲလၢ တၢ်လီၤဆီတမံၤမံၤ ကအိၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, မၢဝဲဒၣ် ပှၤစဲၣ်နီၤတဖၣ် ကွၢ်ထံကွၢ်ဆးဆၢတဲာ်အကံၢ်အစီ, ဒီးပှၤစံးဘၣ်အီၤလၢ လံာ်ကွဲးဒိအဘ့ၣ်ခံကယၤလၢ အဘၣ်တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤအီၤတဖၣ်, ခီဖျိလၢ "ကၠီ ကွ့ၤစံၣ် အဒါ(န)" (John Quincy Adams) အတၢ်ပျဲ, ဖဲ ၁၈၂၀ နံၣ်, ဒီးခ့ခါအကတီၢ်န့ၣ် အိၣ်တ့ၢ်ဒၣ်ထဲ ၃၆ ဘ့ၣ်, ဒီးလံာ်ကွဲးဒိလၢ အပှ့ၤဝဲန့ၣ် မ့ၢ် လံာ် ၃၆ ဘ့ၣ်အကျါတဘ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ် စပး ဆါက့ၤ…
ယ့ၣ်ရှူးမ့ၢ် ပတၢ်ခဲလၢာ်
ဖဲပှၤန့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤ, လၢပၢဆှၢတၢ်လိာ်ကွဲဖုဒီၣ် (referee), အတၢ်နဲၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်အစုလၢခံကတၢၢ်, ဒ်ပှၤမၤနၢၤတၢ်အသိးန့ၣ်ဒီး, ပှၤကနိတၢ်ဖိ ခဲန့ၣ်ဒံၢ် ဘလ့း (Kennedy Blades) ကဲထီၣ် ၂၀၂၄ နံၣ် ပှၤအိၣ်လၣ်ပ့းမုၣ်ဖိတဂၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အစုလၣ်တပူၤဃီ, ယူာ်ထီၣ်အစု, ဒီးကွၢ်ထီၣ်ဆူမူခိၣ်, ဒီးစံးထီၣ်ပတြၢၤယွၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤဟံးန့ၢ်တၢ်ကစီၣ်တဂၤ သံကွၢ်အီၤ ဘၣ်ဃးဒီးလၢအပူၤကွံာ်သၢနံၣ်အတီၢ်ပူၤ အတၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤလိာ်ကွဲတၢ်ဖိစဲၣ်နီၤတဂၤအံၤ တပာ်ဖျါထီၣ် အတၢ်ကျဲးစၢးမၤလိန့ၢ်နီၢ်ခိအဂ့ၢ်ဘၣ်. မ့မ့ၢ် စံးဆၢဝဲဒၣ် “ယအိၣ်မူအိၣ်ဘူးအါဒိၣ်ဝဲဒီးကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး” န့ၣ်လီၤ. အဝဲအုၣ်အသးလၢ ကစၢ်ခရံာ် ဒ်အမ့ၢ် စီၤပၤ, ဒီးဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်လၢ ကစၢ်ခရံာ်ကဟဲက့ၤ ခံဘျီတဘျီ, ဒီးဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါပှၤဂၤတဖၣ်လၢ ကစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤအီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲလၢ “မ့ၢ်ဒၣ် ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအဃိလီၤ. ဒ်သိးယမၤန့ၢ်မၤနၢၤ တၢ်မၤဖးဒိၣ်ဒ်သိးအံၤကသ့အဂီၢ်, အဝဲမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်မိၢ်ပှၢ်” န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ထံၣ်လိာ်သံကွၢ်တၢ်အဂၤတဖၣ်စ့ၢ်ကီး, အဝဲဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်လၢ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး မ့ၢ်တၢ်ခဲလၢာ် လၢအဂီၢ်, ဒီးလၢအတၢ်အိၣ်မူအပူၤ, တၢ်အဂ့ၤကိးမံၤဒဲးန့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်လၢအဃိန့ၣ်လီၤ.
အတၢ်သးဆူၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်ကလဲာ် လၢကအိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤ, ဒီးပာ်ကစၢ်ယွၤလၢ တၢ်အကါဒိၣ်ကတၢၢ်တမံၤအံၤ ဒုးနဲၣ်ကဒါက့ၤ စီၤဒၤဝံး အုၣ်အသးတဖၣ်လၢ…
